Sojusz UNIC

Miasta, w których funkcjonują uczelnie wchodzące w skład sojuszu UNIC, łączy industrialna przeszłość. Ośrodki te mają także specyficzne problemy wynikające zarówno ze swoich uwarunkowań historycznych, jak i z procesów globalizacyjnych oraz związanych z nimi zmian klimatu. Tematyka działań konsorcjum obejmuje wspomniane wyzwania oraz rolę uczelni w przekształcaniu aglomeracji poprzemysłowych. Ponadto uczelnie partnerskie zgłębiają zagadnienia związane z budowaniem potencjału miast w kluczowych obszarach: włączenia społecznego i różnorodności, zrównoważonego rozwoju oraz wpływu społecznego i mobilności.

Sojusz daje szansę na lepsze wykorzystanie kapitału intelektualnego środowiska akademickiego przez zacieśnienie współpracy międzynarodowej w zakresie badań stosowanych, a także tworzenia wspólnych rozwiązań w planowaniu i prowadzeniu polityki rozwoju miast europejskich w zgodzie z ideą sustainability.

Od 2023 roku UNIC 2.0 (Europejski Uniwersytet Miast w Transformacji Poindustrialnej) – czyli kontynuacja projektu – jest sojuszem dziesięciu uczelni partnerskich, których współpraca została przewidziana na lata 2023–2027.

Instytucje partnerskie:

Erasmus University (lider sojuszu)
Koç University
Malmö University
Ruhr University Bochum
University College Cork
University of Deusto
University of Liège
University of Lodz
University of Oulu
University of Zagreb

Budżet projektu: 14 378 507 euro

Rozmowa z dr. hab. Dominikiem Drzazgą z Katedry Zarządzania Miastem i Regionem na Wydziale Zarządzania Uniwersytetu Łódzkiego, lidera linii tematycznej Sustainability and Green Cities sojuszu, oraz z prof. dr hab. Łukaszem Boguckim, prorektorem ds. współpracy z zagranicą, kierownikiem Zakładu Translatoryki i Glottodydaktyki Instytutu Anglistyki na Wydziale Filologicznym, uniwersyteckim koordynatorem sojuszu

^{Od lewej: dr hab. Dominik Drzazga, prof. dr hab. Łukasz Bogucki}

Rozwój miast poindustrialnych oraz podejmowanie wyzwań, by niwelować wpływ negatywnych trendów społecznych i gospodarczych – to jeden z priorytetów UNIC. Czym charakteryzuje się specyfika takich miejsc? Czy wszystkie siedziby uczelni w sojuszu mają podobną historię i spuściznę?
dr. hab. Dominik Drzazga: Można jednak wskazać na pewne uniwersalne wyzwania stojące przed nimi. Do najistotniejszych czynników – determinant w rozwoju współczesnych miast europejskich – zaliczyć należy: zmiany demograficzne, procesy globalizacji, rozwój technologii cyfrowych wpływających na zmiany zachowań przestrzennych ludności, globalne zmiany klimatyczne oraz postępujące procesy antropopresji, skutkujące przekształceniem środowiska przyrodniczego i krajobrazu w obszarach zasiedlonych przez człowieka. Współcześnie w wymiarze globalnym dalej obserwujemy wzrost liczby ludności na obszarach miejskich – coraz większa część populacji zamieszkuje obszary miejskie (także w wyniku migracji z obszarów wiejskich) i tam znajduje dla siebie miejsce życia, zatrudnienie. Wzrost poziomu zamożności i wykształcenia społeczeństwa koreluje z miejskim stylem życia. Zwrócić też należy uwagę na dokonujące się współcześnie w obszarach miejskich przemiany jakościowe – kulturowe, powodowane także migracjami zewnętrznymi, przyczyniającymi się do wzrostu zróżnicowania kulturowego. Ich zidentyfikowanie, przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu i podejmowanie działań włączających grupy i jednostki wykluczone oraz służących konsolidacji społeczności lokalnych miast stanowi poważne wyzwanie i w zasadzie powinno być dokonywane odrębnie dla każdego ośrodka.

Dla praktyki planowania urbanistycznego globalizacja gospodarki oznacza konieczność konkurowania miast nie tylko o kapitał, ale również o coraz bardziej mobilnych mieszkańców – lokalnych podatników (co jest i będzie szczególnie widoczne w miastach dotkniętych ujemnym przyrostem naturalnym i/lub ujemnym saldem migracji). Miasta będą więc odczuwać silną presję na dostosowywanie struktur urbanistycznych do coraz szybciej zmieniających się potrzeb gospodarki, wynikających między innymi ze skracania cykli życia produktów, a także rozwijania zupełnie nowych usług czy form handlu, które z kolei wymagają nowych struktur urbanistycznych i nowych typów obiektów architektoniczno-budowlanych. Równocześnie w efekcie procesów globalizacji i upowszechniania się określonych, nowych wzorców kulturowych następować będą zmiany w stylach życia mieszkańców, przekładające się na ich oczekiwania co d warunków bytowych, np. odnośnie sposobu aranżacji i zagospodarowania przestrzeni publicznej. Nowe wymogi zmieniającej się gospodarki i społeczeństwa co do pożądanych walorów użytkowych przestrzeni miejskiej mogą pozostawać w sprzeczności z celami ochrony konserwatorskiej historycznych struktur urbanistycznych, których zasadność utrzymywania może wynikać z chęci zachowania lokalnej tożsamości. Potencjalnie może to więc rodzić problemy i konflikty społeczne co do kierunków i sposobów zagospodarowania terenów w mieście, które najczęściej będą się uwidaczniać zwłaszcza przy planowaniu wielkoskalowych i długookresowych przedsięwzięć rewitalizacyjnych.

Próba przewidywania zmian w zagospodarowaniu przestrzennym, wynikających z rozwoju technologii, opiera się na założeniu, że formy aktywności człowieka (w sferze zawodowej – gospodarczej, ale również w obszarze aktywności społecznej) znajdują swoje odzwierciedlenie w formach zagospodarowania terenu. Rodzaje podejmowanej aktywności są natomiast, w toku rozwoju cywilizacyjnego, w coraz większym stopniu zdeterminowane dostępnymi społeczeństwu technologiami, służącymi usprawnianiu efektywności wykonywania pewnych czynności, poprawie komfortu życia, zwiększaniu szeroko pojętego bezpieczeństwa itp. Jednym z istotnych czynników, które zaczynają dopiero oddziaływać na zagospodarowanie przestrzenne miast i innych terenów osadniczych, jest rozwój zaawansowanych technologii informatycznych, w tym tzw. sztucznej inteligencji. Dość istotnym czynnikiem przekształceń mogą też stać się zmiany organizacji transportu miejskiego i zastosowanie urządzeń sterowania ruchem miejskim, wskutek rozwoju systemów sterowania opartych na sztucznej inteligencji oraz wprowadzania na masową skalę pojazdów autonomicznych. Rozwiązania te mogą wpłynąć na strukturę funkcjonalno-przestrzenną miast, w szczególności na sposób organizacji przestrzennej i rozmieszczenia poszczególnych elementów systemu transportowego: dróg, parkingów, węzłów przesiadkowych komunikacji publicznej itp. Rozwój technologii cyfrowych prowadzący do zmiany formy kontaktów i komunikowania się może również prowadzić do zjawiska, które należy określić mianem wirtualizacji przestrzeni publicznej.

Związek obserwowanych współcześnie zmian klimatycznych, polegających przede wszystkim na znacznym przyspieszeniu ich tempa, ma dwojakie odniesienie do kwestii funkcjonowania miast. Są one miejscami koncentracji ludności, różnych procesów gospodarczych i różnych form aktywności społecznych, co powoduje, że znaczna część globalnych emisji gazów cieplarnianych, a przede wszystkim dwutlenku węgla powstaje na obszarach gospodarki miejskiej. Implikuje to potrzebę podejmowania działań na rzecz mitygacji zmian klimatycznych. Po drugie, miasta ze względu na swoją fizyczną specyfikę (intensywny sposób zagospodarowania i użytkowania terenów, wysoce zmienione al nawet silnie zdegradowane środowisko) są miejscami, gdzie skutki zmian klimatycznych będą stawać się coraz bardziej odczuwalne dla ich mieszkańców, co z kolei implikuje potrzebę wprowadzania w miastach rozwiązań adoptujących jego przestrzeń do zmian klimatu (głównie chodzi tu o rozwój tzw. zielono-błękitnej infrastruktury).

Miasta są jednymi z tych obszarów (obok terenów eksploatacji górniczej), gdzie obserwuje się przekształcenia środowiska przyrodniczego w największej skali. Problemy takie jak: przekształcenia krajobrazu, degradacja przyrody, zanieczyszczenia powietrza, gleb, wód, czy hałas w miastach stają się – przy rosnącej świadomości ekologicznej społeczeństwa (będącej pochodną wzrostu ogólnego poziomu dobrobytu i wykształcenia) – jednym z głównych wyzwań dla polityki rozwoju miasta i jego polityki urbanistycznej. Poprawa warunków bytowych i oczekiwania co do wzrostu jakości życia są więc, w percepcji społecznej, coraz częściej łączone ze stanem środowiska miejskiego. Zjawisko to dotyczy współcześnie głównie krajów wysoko rozwiniętych, a więc w szczególności jest obserwowane w dużych miastach Europy. Linie tematyczne wyznaczające obszary merytorycznej współpracy w ramach uczelni tworzących sojusz UNIC 2.0 w dużej mierze odnoszą się do tych właśnie wyzwań rozwojowych.

Czy udało się już Państwu wypracować nowe rozwiązania dla regionu? Na co powinna postawić Aglomeracja Łódzka, by się rozwijać w sposób zrównoważony? A jakie widzicie Państwo zagrożenia dla regionu i jego społeczności?
Województwo łódzkie jest przykładem jednego z najmłodszych regionów Polski – na mapie pojawiło się po raz pierwszy nieco ponad sto lat temu, w roku 1919, jako jedno z województw II Rzeczypospolitej. Przesłanką do tego było powstanie i niezwykle dynamiczny rozwój potężnego ośrodka przemysłu włókienniczego, dokonujący się już od prawie stu lat (od 1820 roku). Wzrostowi społeczno-gospodarczemu Łodzi w XIX i XX wieku towarzyszył sukcesywny rozwój i kształtowanie Łódzkiego Okręgu Przemysłowego. Mimo zmiany granic województwa (w szczególności w wyniku reformy administracyjnej w 1975 roku), funkcje przemysłowe były podstawą rozwoju Łodzi i wielu innych miast regionu. Można więc powiedzieć, że rozwój przemysłu stanowił immanentny czynnik rozwojowy i istotny element tożsamości młodego województwa. Rozwój przemysłu z jednej strony przyczynił się do powstania nowej struktury terytorialnej, podniesienia poziomu życia mieszkańców, wzrostu stopnia urbanizacji, z drugiej natomiast doprowadził w latach 80. i 90. XX wieku do zidentyfikowania na terenie województwa tzw. obszaru ekologicznego zagrożenia, wskutek bardzo negatywnego oddziaływania na środowisko przyrodnicze ze strony przemysłu włókienniczego, energetycznego czy chemicznego. Transformacja ustrojowa zapoczątkowana w roku 1989 przyniosła upadek wielu zakładów w Łodzi i regionie, wymusiła restrukturyzację istniejących branż, ale też przyniosła powstanie i rozwój nowych. Postawiła też aktualne do dziś pytania o nowe kierunki rozwoju miasta i regionu. Szans rozwojowych – w szczególności dla Łodzi – w ostatnich 30 latach upatrywano przede wszystkim w sektorze usług związanych m.in. z kulturą, nauką, sektorem finansowym, logistyką i transportem). Obserwowany od kilkunastu lat intensywny rozwój branż usługowych oraz towarzyszących im przemysłów, będący efektem kreowania na świecie nowych rozwiązań technologicznych, informacyjnych, cyfrowych, automatyzacji i autonomizacji procesów gospodarczych nasuwa konieczność postawienia pytania: czy region łódzki może ponownie upatrywać szans rozwojowych w nowych (współcześnie) branżach przemysłowych? Sprzyja temu aktualna polityka Unii Europejskiej, ukierunkowana na takie globalne wyzwania rozwojowe, jak zmiany klimatu oraz konieczność coraz silniejszego konkurowania z dynamicznie wzrastającymi gospodarkami krajów rozwijających się.

Warto zwrócić uwagę, że współczesne wyzwania cywilizacyjne, takie jak zmiany klimatyczne i konieczność ich mitygacji oraz adaptacji do ich skutków, implikują potrzebę rozwoju technologii upowszechniających wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, budowę systemów energetyki rozproszonej. Dokonujące się zmiany cywilizacyjne wymuszają rozwój nowych przemysłów i branż gospodarczych odpowiadających współczesnym postulatom budowania gospodarki niskoemisyjnej, gospodarki cyrkularnej, gospodarki zielonej czy biogospodarki. Te trendy rozwojowe nakazują postawić pytanie o możliwości i kierunki reindustrializacji województwa łódzkiego i ponownego pobudzenia procesów rozwoju na terenach dawnego Łódzkiego Okręgu Przemysłowego/Aglomeracji Łódzkiej, jednak już na innym – wyższym poziomie zaawansowania.

Mając na uwadze wyzwania rozwojowe stojące przed regionem łódzkim, Łodzią i jej aglomeracją można więc oczekiwać, że Uniwersytet Łódzki (tak jak i inne uczelnie wyższe) powinien w większym niż dotychczas stopniu rozwijać funkcje facylitatora współczesnych procesów rozwoju w wymiarze lokalnym czy regionalnym, pełniąc funkcję think tanków dla samorządowych władz terytorialnych. Jeżeli zgodzić się z taką tezą, sojusz UNIC daje potencjalnie, w dłuższej perspektywie, szansę na lepsze wykorzystanie kapitału intelektualnego szerszego środowiska akademickiego, poprzez zacieśnienie międzynarodowej współpracy przy prowadzeniu badań stosowanych, tworzeniu wspólnych rozwiązań w sferze planowania i prowadzenia polityki rozwoju miast europejskich, zgodnej z ideą sustainability.

Co konkretnie UNIC zmieni – a może już zmienił – w sytuacji osób studiujących, pracujących czy doktoryzujących się na Uniwersytecie Łódzkim? Jakie formy mobilnych aktywności edukacyjnych i naukowo-badawczych rozwinęliście Państwo w ramach sojuszu?
prof. dr hab. Łukasz Bogucki: UNIC, jak i każdy sojusz, to więcej niż projekt międzynarodowy. To domyślne środowisko pracy dla uczelni, które się w nim znajdują. Idea Uniwersytetów Europejskich, po raz pierwszy przedstawiona przez prezydenta Emmanuela Macrona podczas wykładu na Sorbonie w 2017 roku, zakłada bliską integrację uczelni, a docelowo powstanie „mega-uniwersytetów” z kampusami w różnych krajach naszego kontynentu, nierzadko oddalonych od siebie o tysiące kilometrów. W praktyce „bezszwowe” współdziałanie dziesięciu uczelni w każdym obszarze (nauki, dydaktyki i trzeciej misji), ze względu na różne cele strategiczne, rodzaj uczelni (prywatna lub publiczna), rozmiar, profil, budżet czy znaczne różnice systemowe pomiędzy poszczególnymi krajami napotyka na różne utrudnienia. Dla przykładu, podwójne dyplomowanie w uczelniach polskich i niemieckich wymaga wypracowania rozwiązania, które zadośćuczyni wprowadzonemu w Polsce ustawowemu obowiązkowi przeprowadzenia egzaminu dyplomowego i oczekiwaniom studentów niemieckich, których taki egzamin nie obowiązuje. A skoro mowa o podwójnym dyplomowaniu, jest to jedna z propozycji oferowanych studentom Uniwersytetu Łódzkiego w ramach UNIC. Dwa kierunki studiów (matematyka i filologia angielska) wprowadzają już takie rozwiązanie we współpracy z uczelnią z Bochum. Doktoranci z kolei mogą liczyć na umowy cotutelle (takie rozmowy prowadzone są już z uczelnią w Cork). Pracownicy, także administracyjni, otrzymali możliwość samodzielnej, darmowej nauki online prawie wszystkich języków używanych w krajach UNIC (online language modules: angielski, francuski, hiszpański, niemiecki, turecki, chorwacki, fiński, niderlandzki, baskijski, irlandzki i polski). Kilkudziesięciu pracowników wyjedzie w tym roku na krótkoterminowe pobyty badawcze do wszystkich pozostałych uczelni UNIC. Istnieje także oferta UNIC open courses, a więc przedmiotów z różnych kierunków studiów, przede wszystkim w języku angielskim, oferowanych wszystkim studentom z uczelni UNIC jako kursy elektywne. Ponadto UNIC oferuje regularne seminaria, szkoły letnie, konferencje i inne inicjatywy, jak pobyty typu staff week dla administracji.

Rozmawiała: Dorota Kruszewska